راه های تشخیص و درمان مسمومیت مس در گوسفندان

مسمومیت مس در گوسفندان یکی از شایع‌ترین مسمومیت‌هایی است که در بین نشخوارکنندگان به‌ ویژه گوسفندان دیده می‌شود و به دفعات در دام‌های زنده تشخیص داده می‌شود. این مسمومیت می‌تواند به صورت حاد یا مزمن خودش را نشان دهد و تقریباً در اغلب مناطق دنیا مطرح است. نکته مهم اینجاست که گوسفندان نسبت به هر دام دیگری حساسیت ویژه‌ای به مسمومیت مس دارند، البته سایر گونه‌ها نیز کاملاً بی‌تأثیر نیستند، اما شدت و تکرار این مشکل معمولاً در گوسفندان بیشتر دیده می‌شود.

چه دلایلی باعث مسمومیت مس در گوسفندان میشود

موارد زیادی وجود دارد که می‌تواند روی متابولیسم مس اثر بگذارد و باعث افزایش جذب یا تجمع این عنصر در بدن شود. برای مثال اگر در رژیم غذایی دام، مولیبدن یا سولفات کافی وجود نداشته باشد، می‌تواند زمینه مسمومیت مزمن با مس را فراهم کند. این نوع مسمومیت معمولاً آهسته و بی‌سر و صدا پیش می‌رود تا زمانی که به یک بحران ناگهانی برسد و در آن هنگام ذخیره‌های سنگین مس به صورت دفعی از کبد آزاد می‌شود. بسیاری از دام‌ها تا آن موقع فقط حین آزمایش‌های خونی یا افزایش آنزیم‌های کبدی لو می‌روند و علامت خاص دیگری از خود نشان نمی‌دهند.

در نهایت لازم است در کنار مدیریت دقیق تغذیه و پایش سطح عناصر جیره، دامپروران و دامپزشکان نسبت به هرگونه علایم غیرعادی و تغییرات خونی (مانند بالا رفتن آنزیم‌های کبدی) در دام‌ها هشیار باشند، چرا که همین نشانه‌ها می‌تواند زنگ خطری برای بحرانی شدن شرایط و وقوع مسمومیت مس در گوسفندان بصورت شدید باشد.

انواع مسمومیت مس در گوسفندان

مسمومیت مزمن

دراین حالت، گوسفند طی مدت زمان طولانی، مس بیشتری نسبت به نیاز بدن خود در جیره غذایی دریافت کرده و این عنصر در کبد تجمع پیدا می‌کند. تا زمانی که ظرفیت کبد در ذخیره‌سازی به سر نرسیده باشد، علائم خاص بالینی ظاهر نمی‌شود. اما با وقوع استرس یا آسیب به کبد، مقادیر زیادی مس یکباره وارد جریان خون شده و بحران مسمومیت مس در گوسفندان بروز می‌کند.از علائم هشداردهنده می‌توان به افزایش غلظت آنزیم‌های کبدی در سرم دام اشاره کرد که پیش از ظهور علایم بالینی شدید قابل شناسایی است.

مسمومیت حاد

این وضعیت بیشتر در اثر اشتباه در تجویز داروهای حاوی مس، مصرف مکمل‌ها یا راه‌های تزریق غیر اصولی ایجاد می‌شود. در این حالت، مقادیر زیادی مس در مدت کوتاهی وارد بدن شده و نشانه‌های بالینی سریع و شدیدی مانند ضعف، بی‌حالی، کم‌خونی حاد و در برخی موارد مرگ ناگهانی گوسفندان مشاهده می‌شود.

چه مواردی باعث ابتلای گوسفندان به مسمومیت مس میشود

مسمومیت مس در گوسفندان یکی از آن بحران‌های پنهانی است که گاهی در گله‌های گوسفند به آرامی ضربه می‌زند و خود را به شکل‌هایی نشان می‌دهد که شاید خیلی واضح نباشند. در حالی که هنوز همه عوامل مستعدکننده‌ی این مشکل به طور کامل شناسایی نشده، بسیاری از دامپزشکان معتقدند شرایط استرس‌زا مانند جا‌به‌جایی طولانی مدت دام، بی‌غذایی حتی برای چند ساعت یا نامساعد بودن شرایط آب و هوایی می‌تواند به یکباره ذخایر مس کبد را وارد خون کند و بحران ایجاد کند.

در سال‌های اخیر، با رونق گرفتن صنعت دامپروری و افزایش تعداد میش‌ها، به‌ویژه ورود و پرورش نژادهایی که بیشتر در معرض این نوع مسمومیت هستند، موارد بروز این بیماری نیز افزایش یافته است. اما موضوع فقط به اینجا ختم نمی‌شود؛ دسترسی آسان‌تر دامداران به مواد غذایی ارزان‌قیمت و سرشار از مس نیز باعث شده تا گوسفندان بیش از گذشته در معرض خطر این نوع مسمومیت قرار بگیرند.

یکی از مشکلات رایج در این زمینه، استفاده نادرست از جیره‌های غذایی مخصوص دام‌های دیگر است. به عنوان مثال، خیلی‌ها فکر می‌کنند که خوراک گاو برای گوسفند هم مناسب است، غافل از اینکه نیازهای تغذیه‌ای این دو نوع دام با هم متفاوت است و این موضوع می‌تواند خطر دریافت بیش از حد مس را در گوسفندان افزایش دهد. تمام این عوامل باعث شده تا کارشناسان دامپزشکی زنگ خطر را برای شناسایی و کنترل به‌موقع مسمومیت مس در گوسفندان به صدا درآورند و بر اهمیت مدیریت دقیق جیره و وضعیت دام‌ها تأکید کنند.

جدول روش های جلوگیری از مسمومیت مس در دام ها

توضیحات کاربردی و تجربه محور	راهکار عملی
از دادن خوراک مخصوص دام‌های دیگر به گوسفند بپرهیزید. همیشه بر اساس نیاز واقعی گوسفندان جیره بنویسید و از افراط در مصرف مکمل‌های مس‌دار خودداری کنید.	تنظیم صحیح جیره غذایی
در جیره‌هایی که عناصر مولیبدن و سولفات پایین دارند، احتمال تجمع مس در کبد بیشتر می‌شود. این دو به نوعی محافظ طبیعی در برابر مس هستند.	افزایش سطح مولیبدن و سولفات
آزمایش منظم خون و اندازه‌گیری آنزیم‌های کبدی، مثل یک زنگ هشدار است و کمک می‌کند پیش از بروز بحران، موضوع را کنترل کنید.	پایش منظم سلامت دام‌ها
مراقب کیفیت و منشأ آب و خوراک مصرفی باشید. آب با غلظت بالای فلزات سنگین یا خوراک آلوده می‌تواند ریسک را بالا ببرد.	مدیریت منابع آب و خوراک
جا‌به‌جایی‌های طولانی‌مدت، بی‌غذایی یا سرما/گرمای شدید می‌تواند بحران را تشدید کند؛ برنامه‌هایتان را طوری بچینید که دام‌ها آرامش داشته باشند.	جلوگیری از استرس‌های ناگهانی
هرچقدر دامدارها بیشتر درباره خطرات و علائم این مسمومیت بدانند، هم پیشگیری ساده‌تر می‌شود و هم موارد ابتلا زودتر تشخیص داده می‌شود.	آموزش و آگاهی‌بخشی به دامداران

نکاتی بر اساس دانش موجود از مسمومیت مس که باید بدانیم:از تغذیه بیش از حد کنسانتره به گوسفندان خودداری کنید.از تغذیه کنسانتره های حاوی مقادیر زیاد مسمومیت مس در گوسفندان، به ویژه نژادهای گوسفند مستعد مسمومیت با مس و گوسفندان خانگی خودداری کنید.از تغذیه گوسفند زنده، ترکیب شده با تغذیه سایر گونه ها، استفاده نکنید.از سولفات مس برای کنترل جمعیت حلزون ها در مناطقی که گوسفندان در حال چرا هستند، استفاده نکنید.در انتها در صورت بروز موارد مسمومیت با مس، فورا با دامپزشک خود تماس بگیرید و شرایط را برای او توضیح دهید تا در اسرع وقت برای درمان مناسب اقدام کنید.

روش های درمان برای مسمومیت مس در گوسفندان

درمان مسمومیت مس در گوسفندان معمولاً کار آسانی نیست و نیاز به یک برنامه دقیق و تخصصی دارد. بهترین روش درمان، تزریق زیرجلدی آمونیوم تترا‌تیومولیبدات با دوز 3.4 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است که باید در سه نوبت در روزهای متناوب انجام شود.

💉 این روش به طور قابل توجهی میزان مس کبد را کاهش می‌دهد و آسیب‌های ناشی از آن را به حداقل می‌رساند، که در نتیجه مرگ‌ومیر را کاهش می‌دهد و عوارض جانبی هم ندارد. همچنین، تزریق وریدی نیز امکان‌پذیر است و می‌تواند به همان اندازه مؤثر باشد.

برای جلوگیری از تجمع بیشتر مس در کبد، توصیه می‌شود که آنتاگونیست‌های مس مانند مولیبدن یا گوگرد به جیره غذایی اضافه شوند. این کار به کاهش جذب مس کمک کرده و از انباشت مزمن آن جلوگیری می‌کند.

🍊گاهی اوقات، استفاده از ویتامین C (یک روز در میان، شش نوبت) می‌تواند به کاهش جذب و افزایش دفع مس کمک کند و در روند درمان نقش حمایتی داشته باشد؛ اما باید با احتیاط و تحت نظارت انجام شود.

🩺در موارد مسمومیت‌های حاد، مصرف داروهای آرام‌بخش گوارشی و درمان علامتی شوک در بیمارستان دامپزشکی می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

🧪تجویز روزانه آمونیوم مولیبدات و سدیم تیوسولفات (به ترتیب 100 میلی‌گرم و 1 گرم) به مدت سه هفته، می‌تواند مرگ‌ومیر در گله‌های آسیب‌دیده را به طرز چشمگیری را کاهش دهد.

⚗️علاوه بر این، مکمل غذایی استات روی با غلظت 250 ppm می‌تواند جذب مس را کاهش دهد و به عنوان یک پیشگیری مؤثر شناخته می‌شود. با این حال، باید توجه داشت که پیش‌آگهی بیماری مسمومیت مس در گوسفندان معمولاً ضعیف است و موفقیت درمان به شدت علائم و زمان مداخله بستگی دارد.

 نتیجه گیری

مسمومیت مس در گوسفندان یک بیماری خطرناک و کشنده است که می‌تواند به سرعت به کبد، کلیه‌ها و سیستم گوارش دام آسیب جدی وارد کند. پیشگیری از تجمع مس، شناسایی به‌موقع علائم و آغاز درمان تخصصی، نقش بسیار مهمی در کاهش تلفات دارد. حذف منابع مس و استفاده از آنتاگونیست‌های تغذیه‌ای، اصول کلیدی در مدیریت این مشکل هستند. مرکز فروش گوسفند زنده با ارائه خدمات تخصصی، مشاوره تغذیه و درمان‌های به‌روز، به دامداران کمک می‌کند تا سلامت و بهره‌وری گله‌های خود را در برابر مسمومیت‌های معدنی حفظ کنند. انتخاب درست یک مرکز دامپزشکی، امنیت دام و سرمایه شما را تضمین می‌کند.

سوالات رایج